Bài báo này giới thiệu mô hình Hợp tác xã dùng nước quản lý kênh liên xã N16 ở hệ thống thủy lợi Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam. Hợp tác xã dùng nước quản lý kênh liên xã là mô hình tổ chức hợp tác dùng nước hoạt động theo ranh giới khu tưới của tuyến kênh, không lệ thuộc vào ranh giới hành chính. Kết quả đánh giá ban đầu về hiệu quả hoạt động của mô hình là cơ sở thực tiễn có giá trị cho việc nghiên cứu, áp dụng nhân rộng mô hình tổ chức hợp tác dùng nước quản lý kênh liên xã.
Hệ thống tổ chức quản lý các công trình thuỷ lợi phổ biến ở nước ta hiện nay là các công ty khai thác công trình thuỷ lợi quản lý công trình đầu mối, hệ thống kênh chính và kênh nhánh lớn, trong khi đó hệ thống kênh nội đồng do các tổ chức thuỷ nông cơ sở quản lý. Đặc điểm nổi bật của mô hình này là quản lý hệ thống kênh dựa trên cơ sở ranh giới hành chính nên hoạt động tương đối hiệu quả ở những hệ thống kênh nằm gọn trong một xã, tuy nhiên còn tồn tại nhiều vấn đề đối với những tuyến kênh cấp 2 phục vụ tưới tiêu cho liên xã. Từ năm 1998, dự án Hỗ trợ thủy lợi Miền Trung do Ngân hàng Châu Á hỗ trợ (Dự án ADB2) đã xây dựng được 4 mô hình liên hiệp tổ chức dùng nước quản lý các tuyến kênh cấp 2 liên xã ở hệ thống thủy lợi Sông Chu, tỉnh Thanh Hóa và hệ thống Bắc Nghệ An, tỉnh Nghệ An. Các mô hình này bước đầu phát huy hiệu quả về thực hiện phân phối nước công bằng, không còn tình trạng tranh chấp về nước giữa các xã đầu kênh và cuối kênh, được các hộ dùng nước ở cuối kênh nhiệt tình ủng hộ [1]. Tuy nhiên, đến nay các mô hình này hoạt động gặp nhiều khó khăn, nhất là trong bối cảnh thực hiện chính sách miễn giảm thủy lợi phí, do vậy mà mô hình liên hiệp tổ chức dùng nước quản lý kênh cấp 2 liên xã chưa được phát triển nhân rộng. Thực hiện chủ trương thúc đẩy phân cấp quản lý và chuyển giao quản lý tưới, với sự hỗ trợ của Ngân hàng thế giới (WB), Trung tâm tư vấn PIM đã nghiên cứu thực hiện thí điểm chuyển giao kênh liên xã cho tổ chức hợp tác dùng nước quản lý tại các hệ thống thủy lợi thuộc dự án VWRAP. Bài báo này giới thiệu mô hình Hợp tác xã dùng nước (HTXDN) quản lý kênh cấp 2 liên xã N16 của hệ thống thủy lợi Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam.